چکیده
امام خمینی(رحمة الله) حقیقتی است جاودانه که بر تارک دنیای معاصر می‌درخشد و مظهر انسان کاملی است که در اسلام پرورش یافته است.
ایشان از معدود کسانی است که با پیمودن راه کمال توانست، در ردیف اولیای الهی قرار گیرد و مصداقی از انسان‌های وارسته و کمال یافته گردد.
ورزیدگی علمی و انبوه دانش را از لابه‌لای کتاب‌ها و بیانیه‌های حضرت امام می‌توان دریافت و از بارزترین خصلت‌های ایشان، می‌توان ایمان و اطمینان خاطر را نام برد؛ چراکه ایشان در تمام فراز و نشیب‌ها، حتی برای لحظه‌ای دچار اضطراب نمی‌شد.
حضرت امام(رحمة الله) دارای خصوصیات منحصر به فردی از جمله: تقوا، زهد، تهذیب نفس، آزادگی و عشق به خدا، جاذبه و دافعه، غیرت دینی، عفو، تواضع و صبر و بردباری بودند.
امام(رحمة الله) درس آزادگی را در علم و عمل به همۀ مردم دنیا آموختند.
امام(رحمة الله) اسلام‌شناسی عظیم بود که با ذره ذرۀ وجود خود اسلام را درک کرد و آن را به خوبی شناخت؛ به همین دلیل اسلام را به شکل اصیل تفسیر کرد و اسلام‌خواهی را مهم‌ترین مسألۀ زندگی مسلمین گرداند.
مجموعه مقالات برگزیده اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)همایش اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)صفحه 35 مقدمه
خدای متعال، انبیای عظیم‌الشأن و اوصیا و اولیای معصومین(علیهم السلام) را برای راهنمایی و تربیت انسان برگزید، تا او در تمام شئون زندگی فردی و اجتماعی و مادی و معنوی خویش، به آنان تأسی کند.
در مرتبۀ بعد، شخصیت‌های بزرگ الهی که در مکتب وحی پرورش یافته‌اند و از تمام استعدادها و موهبت‌های خدادادی، برای ساختن شخصیت والای خویش بهره برده‌اند و خود را تا حد ممکن، به قلۀ رفیع معنویت و انسانیت نزدیک کرده‌اند، بهترین الگوهای عملی برای انسان‌ها می‌باشند.
به تحقیق در اوج فهرست نام این انسان‌های بزرگ، نام شخصیت جامع و بی‌نظیر احیاگر اسلام ناب محمدی(صلی الله علیه و آله و سلم)، بنیانگذار و رهبر کبیر انقلاب اسلامی، حضرت آیت الله خمینی(رحمة الله) می‌درخشد.
تعریف و تبیین موضوع
عظمت و حقیقت مردانی همچون امام راحل(رحمة الله) چنان‌که هست، وصف شدنی نیست. شخصیت منشوری امام و ظهور انبیایی ایشان، نوید امن و ایمان بود، در میانۀ عصری که می‌رفت تا به غیبت خدا خو بگیرد.
حرکت ویژۀ امام(رحمة الله) در برداشت‌های دینی و حضور قدسی‌اش مبتنی بر دعوت نبوی و علوی به حقیقت وحی و شریعت عدل و طریقت عشق بود و این همه، میراث معنوی تشیع است که از ناحیۀ امام به بشر معاصر پیشکش می‌شود.
امام منادی توحید در عصر حاضر است، متفکری بزرگ در میانۀ قرن نور، او عارفی بزرگ بود که اگر از حیات عرفانی‌اش نگویند، هرچیز بگویند او نخواهد شد.
مجموعه مقالات برگزیده اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)همایش اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)صفحه 36 اهداف و ضرورت موضوع
ارتقای سطح معرفت و بصیرت مردم نسبت به شخصیت عظیم حضرت امام خمینی(رحمة الله) و آگاهی به تحولات شگرفی که ایشان در عرصۀ جهانی پدید آورند، ضرورتی است که همۀ خردمندان روزگار ما به‌ویژه رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز بر آن تأکید می‌ورزند؛ زیرا این امر، مهم‌ترین عامل استمرار همدلی و همراهی و همگامی با آرمان‌های متعالی امام راحل(رحمة الله) تلقی می‌گردد.
از سوی دیگر، در این برهۀ بسیار حساس که دشمنان اسلام سیاست استحالۀ فکری و تضعیف انگیزۀ نیروهای انقلاب را در دستور کار خود قرار داده‌اند، ضرورت برخورداری از بینشی عمیق در این زمینه بیش‌تر احساس می‌شود و بی‌شک سعادت استقامت در سنگر دفاع از اسلام ناب محمدی و آرمان‌های امام خمینی(رحمة الله) تنها نصیب سنگربانانی می‌شود که با دست‌یابی به معرفتی عمیق از موهبت آسمانی امام به تحلیل جامع قیام الهی او پرداخته و به بصیرت و بینش لازم در این زمینه نایل آیند:
«ولا یحمل هذا العلم إلا أهل البصر والصبر والعلم بمواضع الحق»؛ پرچم این مبارزه را کسی جز فردی آگاه و با استقامت و عالم به جایگاه حق بر دوش نمی‌کشد.
آگاهی عمیق از شخصیت قدسی امام خمینی(رحمة الله) و آثار جهانی او، بزرگ‌ترین وظیفۀ انقلابیون خردمند و شیفتگان راه و منش امام خمینی است.
تأکید‌های جدی رهبر معظم انقلاب، آیت‌الله خامنه‌ای و نیز آثار سازندۀ شناخت عمیق امام(رحمة الله)، نگارنده را بر‌آن داشت تا به‌سان قطره‌ای از اقیانوس، به تحلیل و بررسی ویژگی‌های اخلاقی امام(رحمة الله) پرداخته و هرچند اندک در راه تبیین بیش از پیش شخصیت ملکوتی امام(رحمة الله) گام بردارد.
مجموعه مقالات برگزیده اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)همایش اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)صفحه 37 پیشینۀ موضوع
1. الامام الخمینی، تجسید الخلق الاسلامی، سید فاضل نوری.
2. انوارالعروج، خواطر و ذکریات نحن حیاة الامام الخمینی، محمدحسن رحیمیان.
3. مقاومة المجتمع الاستهلاکی والفساد الاخلاقی، ریاض سلیمان عواد.
4. امام خمینی(رحمة الله) عارف ناشناس قرن بیستم، یحیی کریستن بوتر.
5. معیارهای شناخت امام(رحمة الله)، احمد کنعانی.
مفهوم انسان کامل
انسان کامل دارای مقامی است که هیچ موجودی از موجودات جهان امکان، هموزن آن نیست و هیچ امری از کائنات در ردیف آن نمی‌باشد.
انسان کامل انسانی است که همۀ ارزش‌های انسانی او هماهنگ رشد نمایند و رشدشان به حد اعلا برسد.
قرآن مجید می‌فرماید: وَإِذ ابتَلَی إِبرَاهِیمَ رَبُّهُ بِکَلِمَاتٍ فَأتَمَّهُنَّ قَالَ إِنّی جَاعِلُکَ لِلنَّاسِ إِمَاماً.
انسان کامل در اسلام کسی است که متصف به صفات الهی و متخلق به اخلاق او و قرآن مجسم و ناطق باشد و به تعبیر امام خمینی(رحمة الله):
... چون پیامبر صلی الله علیه وآله صاحب مقام جمع بود، دیگر مجال تشریع برای هیچ‌یک از مخلوقات پس از او، باقی نمی‌ماند، پس این مقام برای رسول خدا به اصالت ثابت است و برای خلفای معصوم(علیهم السلام) نیز به تبعیت می‌باشد.
مجموعه مقالات برگزیده اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)همایش اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)صفحه 38 انسان کامل از دیدگاه قرآن
رسالت اصلی قرآن مجید، رساندن انسان به قلۀ کمال است و آیه آیۀ آن درجات کمال انسان است که هرکس بیش‌تر به آن عمل کند، به کمال نهایی نزدیک‌تر می‌شود. بر این اساس فضیلت‌هایی که در قرآن آمده، ویژگی‌های انسان کامل است.
شمار صفات کمال و آفات آن از گنجایش این نوشتار خارج است. تنها به سه ویژگی‌های انسان کامل اشاره می‌کنیم:
1. بندۀ خدا، در انجام دستور و بندگی، صبور و مقاوم است:
إِنَّ الّذِینَ قَالُوا رَبُّنَا اللهُ ثُمَّ استَقَامُوا؛ آنان که گفتند: پروردگار ما خداست و سپس پایداری کردند.
2. سیر به سوی حق، چراغ هدایت و وسیله نجات از ظلمت و ترس از غضب الهی:
إِنَّ الّذِینَ هُم مِن خَشیَةِ رَبِّهم مُشفِقُونَ؛ آن‌هایی که از خوف پروردگارشان هراسانند.
3 . انسان کامل در مقابل دشمنان اسلام با صلابت و قوت می‌ایستد و نسبت به مؤمنان رئوف و مهربان است:
أشِدَّاءُ عَلَی الکُفّارِ رُحَمَاءُ بَینَهُم؛ نسبت به کافران سخت‌گیرند و با یکدیگر مهربانند.
انسان کامل در نهج البلاغه
انسان کامل از دیدگاه امام علی(علیه السلام) ویژگی‌هایی دارد که به چند نمونه بسنده می‌کنیم:
1. آنان افرادی پاکدامن و عفیفند که از انجام گناهان چشم‌پوشی می‌کنند:
مجموعه مقالات برگزیده اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)همایش اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)صفحه 39 «غضّوا أبصارهم عمّا حرّم الله علیهم»؛ چشم‌های خود را از آنچه خدا حرام کرده، پوشیده‌اند.
2. دانایانی هستند که به حلم و نیکوکاری آراسته‌اند:
«وأما النهار فحلماء علماء أبرار...»؛ روز که می‌شود دانشمندانی بردبارند که روزشان به عمل صالح سپری می‌شود.
3. سخت‌کوشند و در همۀ جنبه‌ها، مانند کوه ایستادگی می‌کنند؛ چونان مالک اشتر، که علی(علیه السلام) درباره وی فرمود:
«لوکان جبلاً لکان فِنداً ولوکان حجراً لکان صَلداً»؛ اگر کوه بود، عظیم و بزرگ و اگر صخره بود، سخت و سترگ.
4. با خدا پیمان بسته‌اند که ستم‌ستیز و مظلوم‌نواز باشند:
«ألا یقاروا علی کظة ظالم ولاسغب مظلوم»؛ در برابر شکم‌بارگی ستمگران و گرسنگی بیچارگان آرام نگیرند.
امام(رحمة الله)، نمونه‌ای از انسان کامل
بدون شک، اسطورۀ زمان و احیاگر اسلام ناب محمدی(صلی الله علیه و آله و سلم) حضرت امام خمینی(رحمة الله)، از معدود کسانی بودند که توانستند با پیمودن راه کمال، در ردیف اولیای الهی قرار گیرند و مصداقی از انسان‌های وارسته و کمال‌یافته گردند، از این‌رو، درک همۀ ابعاد وجودی آن فقیه عارف برای بزرگان نیز چندان آسان نیست، تا چه رسد به افراد معمولی.
بنابراین، آنچه در این باره به قلم می‌آید، بخش ناچیزی از کمالات بی‌شمار آن انسان کامل است:
1. علم و آگاهی: یکی از مهم‌ترین عوامل ترقی و کمال در فرد و جامعه، آگاهی و
مجموعه مقالات برگزیده اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)همایش اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)صفحه 40 علم است که در تاریکی و ظلمت، انسان‌ها را به سعادت راهنمایی می‌کند. وجود چنین خصیصه‌ای در پیشوایان ضروری است.
امام خمینی(رحمة الله) مدارج علمی را پیمود و به درجۀ اجتهاد مطلق و مرجعیت عامه نایل گشت، خدا او را کمک کرد و در جایگاهی رفیع قرار داد.
یَرفَعِ اللهُ الّذِینَ آمَنُوا مِنکُم وَالّذِینَ اُوتُوا العِلمَ دَرَجَاتٍ؛ خداوند کسانی را که از میان شما ایمان آورده‌اند و کسانی را که دانش داده شدند، به درجات والا می‌رساند.
زندگی امام(رحمة الله) تحقق این آیۀ شریفه بود. امام خمینی به گواهی تاریخ با بیانات و نوشته‌های خود، افکار جامعه را بارور نمود و انسان‌هایی بزرگ و شهدایی والامقام پرورش داد و بیان و قلم او با فضیلت‌تر از خون شهدا گردید؛ امام صادق(علیه السلام) می‌فرماید:
«یرجّح مداد العلماء علی دماء الشهداء»؛ مداد علما بر خون‌های شهدا ترجیح دارد.
ورزیدگی علمی و انبوه دانش امام را از لابه‌لای کتاب‌ها، بیانیه‌ها و رهنمودهای حضرتش می‌توان دریافت. هریک از آثار او به تنهایی می‌تواند اوج دانش و افکار او را نشان دهد.
2. ایمان و اطمینان: عالی‌ترین صفت یک انسان در زندگی، اطمینان است که از ایمان و عوامل دیگر نشأت می‌گیرد و سعادتی بالاتر از آن نیست. آرامش روحی از ویژگی‌های بندگان تکامل‌یافتۀ خدا است که در اثر یقین و اعتقاد صحیح، با تمام وجود حجاب‌های میان خود و خدا را برداشته و به آرامش رسیده‌اند. آنان به لذت‌ها دل نمی‌بندند و از مصیبت‌ها نگران نمی‌گردند.
مجموعه مقالات برگزیده اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)همایش اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)صفحه 41 از بارزترین خصلت‌های امام، ایمان و اطمینان خاطر بود. آن‌هایی که ایشان را درک کرده‌اند، می‌دانند که امام در تمام فراز و نشیب‌ها، حتی یک لحظه دچار اضطراب نشد. ایشان با توکل و ایمان به خدا، روحی نیرومند و عزمی استوار داشتند؛ زیرا به تعبیر امام علی(علیه السلام):
«أمثل قوة القلب، التوکل علی الله»؛ اساس نیرومندی قلب، توکل بر خداست.
3. شرح صدر: شرح صدر، به معنای گسترده شدن نیروی روح و ظرفیت وجودی انسان است، که در پرتو آن، ظرفیت‌هایی متناسب با حوادث ایجاد می‌گردد و انسان را از شتابزدگی در تصمیم و عمل و تزلزل در رفتار باز می‌دارد و این صفت ممتاز از عنایات الهی است که به افراد خاصی همچون رسول گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) عطا می‌شود.
با مروری بر زندگی سیاسی، اجتماعی و اخلاقی امام می‌توان دریافت که ایشان چنین خصلتی را از جد خویش به ارث برده‌اند. امام در مقابل پیشامدهای ناگواری چون پانزده خرداد، تبعید، شهادت فرزند و... با سینه‌ای سترگ استقامت کردند و کم‌ترین اضطراب و دلهره‌ای از خود بروز ندادند.
4. بصیرت و دوراندیشی: در منابع دینی با تعبیرهای گوناگونی از صفت ارزشمند بصیرت، یاد شده است. گاهی به‌عنوان «تفقه در دین» که یک نوع ژرف‌نگری همه‌جانبه است و گاهی هم به‌عنوان «فرقان»، یعنی وسیلة تشخیص حق از باطل. این ویژگی برای مؤمنان ارزش و برای رهبران، شرط موفقیت است.
افراد بصیر هیچ‌گاه دچار لغزش نمی‌شوند. امام خمینی(رحمة الله) نیز به مقام تیزهوشی و بصیرت دست یافته بود، به همین روی در تصمیم‌گیری‌ها موفق‌ترین شیوه را برمی‌گزید.
رهبر کبیر انقلاب اسلامی، در این زمینه در اوج بودند. امام خمینی فانی فی‌الله
مجموعه مقالات برگزیده اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)همایش اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)صفحه 42 شدند، خود را در محضر خدا می‌دیدند و این حضور را حس می‌کردند، چنان‌که خلوت‌های عارفانه و عاشقانه و شب‌زنده‌داری‌های ایشان هرگز ترک نمی‌شد.
شاخصه‌های علوی در شخصیت اخلاقی امام خمینی(رحمة الله)
حضرت امام خمینی(رحمة الله) دارای خصوصیات روحی و رفتاری عام و منحصر به فردی بودند که معرفی و تحلیل آن‌ها کمک بزرگی به شناخت ابعاد شخصیتی ایشان می‌کند و الگو بودن ایشان را هرچه بیش‌تر آشکار می‌سازد. اینک به تحلیل آن ویژگی‌ها می‌پردازیم:
1. تقوا
تقوای الهی لباس زیبایی بود که امام آن را بر وجود مبارکش پوشاند. ایشان بر صدر کرسی تقوا نشسته و از بالاترین درجات آن برخوردار بودند و نه تنها تقوای از معصیت کبیره و صغیره داشتند، بلکه از مکروهات نیز پرهیز می‌کردند و از شبهات نیز دوری می‌جستند و بسیاری از مباحات را ترک می‌کردند و در نتیجه همۀ حرکاتشان شکل عبادی داشت.
امام(رحمة الله) جامع انواع تقوا و بهترین الگو در تقوای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، اخلاق، رفتار و گفتاری بودند. ایشان شخصیتی بودند که تمام بایدها را در دیار وجود خود جاری ساخته و هر نبایدی را از صفحۀ جان خود شسته بودند. تقوای شگرف امام از ایشان وجودی بی‌نظیر ساخته بود. گرچه امام معصوم نبودند، اما تا مرز عصمت پرواز کرده و ممنوعیت گناه را در سرزمین زیبای جانشان حاکمیت بخشیده بودند. از همین رو باید گفت: سیمای امام خمینی(رحمة الله)، سیمای ملکوتی انسان کامل بود که به ندرت دستگاه آفرینش به آن لباس وجودی می‌پوشاند و البته چنین کسی است که به حد اعلای حیات طیبه دست می‌یابد؛ چرا که حیات طیبه در گروی تقوای الهی در فکر و عمل و آشکارا و نهان است که امام خمینی(رحمة الله) به قلۀ رفیع آن صعود یافته بودند و از هوای پاک دامنه‌های سرسبزش استشمام می‌کردند.
مجموعه مقالات برگزیده اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)همایش اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)صفحه 43 2. جاذبه معنوی
امام خمینی(رحمة الله) عقاب بلندپرواز آسمان عرفان بودند که به قله‌های کمال راه یافته بودند. چنین کسانی حجاب‌های ظلمانی را دریده و چه بسا از حجاب‌های نوری نیز گذر کرده‌اند.
امام(رحمة الله) آن پرندۀ قدسی بودند که در بارگاه امن قلۀ کمال، آشیانه گرفته بودند و در مقام ذاکر الهی به بارگاه اطمینان قلب راه یافته بود و برای همین جز برای خدا نمی‌گفتند و جز برای او عمل نمی‌کردند.
3. تهذیب نفس
تهذیب نفس در صدر ویژگی‌های امام(رحمة الله) بود. ایشان همزمان با تحصیل علوم اسلامی در مقام تهذیب نفس از رذایل اخلاقی و کسب فضایل اخلاقی برآمدند و دیری نپایید که به این مقام رسید. ایشان نفس خود را از آنچه رنگ الهی نداشت، پاک کرده بودند و بیش‌ترین چیزی را که به آن سفارش می‌کردند، تهذیب نفس و پاک کردن اخلاق از بدی‌ها به ویژه در ایام جوانی بود.
امام(رحمة الله) می‌فرمود:
علم و تهذیب نفس است که انسان را به مقام انسانیت می‌رساند.
4. عشق به خدا
امام خمینی(رحمة الله) چراغی بود که شعله عشق همواره در آن زبانه می‌کشید. علایم عشق که عبارت از فراموشی و ندیدن غیر معشوق و فداکاری در راه او است، از همۀ حرکات و سخنان ایشان آشکار بود. امام به خوبی می‌دانستند که کسی که عاشق حق نیست، زنده نیست و کسی که همواره به یاد خدا نیست، عاشق نیست.
مجموعه مقالات برگزیده اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)همایش اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)صفحه 44 دلی که ز عشق خالی شد، فسرده است گرش صدجان بود، بی‌عشق مرده است
امام از نوجوانی دل را به سوی حق پرواز داد و تمام اشتغال خود را در ذکر الهی قرار داد.
بـاد صبـا گذر کنی از در ســرای دوست
برگو کـه دوسـت سر ننهد جز به پای دوست
مــن سـر نمــی‌نهـم مـگر اندر قدوم یار
مـن جـان نمـی‌دهم مگر اندر هوای دوسـت
کــردی دل مــرا ز فــراق رخـت کباب
انصاف، خـود بده که بود این سزای دوست؟
مجنـون اسیـر عشـق شد، اما چـو من نشد
ای کاش کس چـو من نشود مبتلای دوست
5. آزادگی
امام از همۀ تعلقات آزاد بودند و هرگز به دنبال ریاست، مرجعیت و مال‌اندوزی حرکت نکردند. هیچ‌گاه خود را مطرح نکردند و مردم را به خود فرا نخواندند. ایشان به زندگی دنیا دل نبستند، و به تمامی تعلقات دنیا پشت پا زدند. نه حضور در قم برای امام دلبستگی ایجاد کرده بود و نه نجف، نه فرانسه، نه درس و بحث‌ها ایشان را اسیر کرده بود و نه مرجعیت برایشان قیدی بود و نه رهبری دلشادشان می‌کرد. انتشار رساله ایشان را خشنود نکرد و تبعید نیز سبب ناراحتی امام نگردید. امام خمینی به هیچ فردی وابستگی نشان ندادند و به مقامات و مناصبی که شاه به ایشان پیشنهاد کرد، پشت پا زدند. حضرت امام(رحمة الله) می‌فرمودند:
من برای چند روز زندگی با عار و ننگ ارزشی قائل نیستم.
مجموعه مقالات برگزیده اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)همایش اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)صفحه 45 این جملۀ ایشان، انسان را به یاد سخن شورانگیز حسین بن علی(علیه السلام) می‌اندازد:
«فإنّی لا أری الموت إلا سعادة ولا الحیاة مع الظالمین إلا برماً»؛ به‌راستی که من مرگ را جز سعادت و زندگی با ستمکاران را جز هلاکت نمی‌بینم.
«الموت خیر من رکوب العار»؛ مرگ بهتر از ننگ و عار است.
حضرت امام(رحمة الله) در یک جملۀ حماسی دیگر فرمود:
من خون و جان ناقابل خویش را برای ادای واجب حق و فریضۀ دفاع از مسلمانان آماده نموده‌ام و در انتظار فوز عظیم شهادتم.
این جملۀ امام نیز یادآور سخن حماسی علمدار لشکر حسین بن علی(علیه السلام)، ابوالفضل العباس(علیه السلام) در کربلا است که فرمود:
والله إن قــطــعـتـم یـمـینـی إنّـی اُحـامـی أبـداً عن دینی
به خدا قسم! اگر دست‌هایم را قطع کنند، همواره از دینم حمایت می‌کنم.
امام(رحمة الله) آزاده‌ترین مرد جهان بود که از تعلقات رهیده و این را از مولایش حسین بن علی(علیه السلام) به ارث برده بود. استقلال کامل بر وجود امام حاکم بود و هیچ قیدی او را از راه حق باز نمی‌داشت.
6. ساده‌زیستی
تفاوت انسان‌های ساده‌زیست و فقیر در این است که گروه اول، سادگی را انتخاب می‌کنند، ولی گروه دوم، سادگی آن‌ها را انتخاب می‌کند و درحقیقت بر آن‌ها تحمیل می‌شود. اهمیت سخن امیرالمؤمنین(علیه السلام) که فرمود: «ای دنیا! سراغ دیگری برو که من تو را سه طلاقه کردم»، در این است که وقتی حضرت به ریاست مسلمین دست یافت، چنین خطابی به دنیا کرد و سادگی را برگزید.
مجموعه مقالات برگزیده اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)همایش اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)صفحه 46 امام خمینی(رحمة الله) نیز وقتی که رهبر بودند و می‌توانستند در یک کاخ زندگی کنند، خانۀ محقر جماران را برگزیدند و آن انسان بزرگ در خانه‌ای کوچک مسکن گزیدند.
از نظر امام، نه تنها ساده‌زیستی، استقلال مسئولان سیاسی را تأمین می‌کند، بلکه آیندۀ سیاسی آنان را نیز تضمین می‌کند.
7. جاذبه و دافعه
از ویژگی‌های بارز امام خمینی(رحمة الله)، اعتدال روحی و اخلاقی بود. امام در عین جذابیت خاصی که دنیا را متحول کرده بود، از قوۀ دافعه نیز برخوردار بودند و دشمنان قسم خوردۀ اسلام و اسرائیل و آمریکا و منافقین را دفع می‌کردند.
امام خمینی(رحمة الله) مظهر خشم و رحمت بود؛ در جای خود جذب می‌کرد و در جای خود دفع.
ایشان به پیروی از جدشان امیرالمؤمنین(علیه السلام) مظهر جاذبه و دافعه بودند، چنان‌که قلبشان ظرف حب و بغض و دوستی بود؛ حب به خدا و اولیای او و بغض و نفرت به دشمنان خدا و دشمنان اولیای خدا.
8. غیرت دینی
امام(رحمة الله) پای‌بندی عجیبی به احکام اسلام داشت و آن‌ها را بر هرچیز دیگری مقدم می‌داشت. محال بود امری با ایمان ایشان اصطکاک کند و آن را بر دین خدا مقدم بدارد. اسلام همۀ وجود امام را پر کرده بود و چیزی جز دین، در عالم وجود ایشان حاکمیت نداشت. به امر به معروف و نهی از منکر دینی، رسمیتی تام بخشیده بود؛ با متدینین به‌ویژه بسیجیان دوستی عمیقی داشت و از سر عشق و تکلیف از آن‌ها حمایت می‌کرد.
امام(رحمة الله) با آنچه مخالف اسلام بود، به شدت برخورد می‌کرد و کم‌ترین تسامحی با خلاف شرع نداشت. ایشان در دریای غیرت فرو رفته بود و نه تنها خود خلاف
مجموعه مقالات برگزیده اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)همایش اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)صفحه 47 نمی‌کرد، بلکه کسی نیز جرأت انجام خلاف شرع نزد ایشان را نداشت. امام به هیچ مصلحت‌اندیشی که مخالف احکام اسلام باشد، اعتقاد نداشتند و با قدرت تمام پای‌بندی و غیرت دینی خود را آشکار می‌کردند.
9. دشمن‌ستیزی
امام خمینی(رحمة الله) روحیه‌ای دشمن‌ستیز داشتند، و با اقتدار با دشمنان اسلام برخورد می‌کردند. ایشان هرگز به مذاکره، مسالمت، و گفت‌وگو با شاه و دشمنان اسلام اعتقاد نداشتند و طوفانی بودند که هستی شاه را به باد فنا دادند و طومار امریکا را از صحنۀ ایران درهم پیچیدند. یک بار که شاه به دروغ پخش کرده بود که با امام خمینی(رحمة الله) تفاهم کردیم، امام فرمود:
خمینی را اگر دار بزنند، تفاهم نخواهد کرد.
10. همسانی با مردم ضعیف
یکی از دستورات اسلام دربارۀ رهبران مردم این است که خود را با ضعفا همسان کنند. امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمود:
خداوند بر رهبران حق واجب کرد که خود را با افراد ضعیف تطبیق دهند تا تنگ‌دستی بر فقیر سنگینی نکند.
امام خمینی(رحمة الله) واقعاً به این دستور عمل نمودند، البته این‌گونه نبود که ایشان زندگی بهتری داشته باشند و به هنگام رهبری بخواهند خود را در حد پایین‌تری آورند و همسان با ضعفا قرار دهند، بلکه به صورت طبیعی زندگی امام زاهدانه و همسان با فقرا بود.
11. عفو
گذشت از خطاکاران یکی از زیباترین روحیات امام را ترسیم می‌کرد . شاید به کم‌تر
مجموعه مقالات برگزیده اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)همایش اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)صفحه 48 کسی به اندازۀ امام بدگویی شد. جدا از بدگویی‌های جهانی و مردم جاهل، حتی برخی از اهل علم که دچار توهم شده بودند، به امام توهین می‌کردند و برخی از آن‌ها که به توفیق معذرت‌خواهی از امام می‌رسیدند، به‌راحتی آن‌ها را عفو می‌کرد.
12. همه جانبه بودن
امام، شخصیتی همه‌جانبه با جایگاهی مشخص و فراز آمده بر اوج محبت مردم داشتند. شخصیت انقلابی و سیاسی ایشان و جایگاه رهبری و هدایتگری‌شان هرگز پله‌ای نزول نکرد.
13. نظم و نظافت
همیشه محیط زندگی حضرت امام(رحمة الله) و اتاق کار و محل عبادت و خواب آن حضرت، از نظافت و پاکیزگی می‌درخشید و فضای پرطراوتش از بوی دل‌انگیز عطرهای بسیار خوشبو آکنده بود. به عبارت دیگر، علی‌رغم این‌که حضرت امام نمونۀ انسان ساده‌زیست و قانع و صرفه‌جو بودند، ولی در زمینۀ نظافت و پاکیزگی و استفاده از بهترین عطرها در حد کمال مقید بودند، که این هم منطبق با آداب و سنن اسلامی است و نظافت و طهارت ظاهری، لازمه و مقدمۀ تهذیب و طهارت معنوی است؛ زیرا انسان‌هایی که در صمیم جانشان، شمیم ایمان و جنت رضوان را دارند، در خوشبویی جسم سزاوارترند.
امام(رحمة الله) همیشه می‌گفتند:
کسی که کارهایش چهارچوب وضابطه‌ای دارد، کار بیهوده نمی‌کند و در نتیجه به زن و بچه‌اش هم ظلمی نمی‌شود.
مجموعه مقالات برگزیده اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)همایش اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)صفحه 49 14. صراحت در کلام
امام(رحمة الله) فقیه، فیلسوف، اصولی، اخلاقی، عارف، مرجع، ادیب و منجمی بودند که در حوزه‌های مختلف آثار و تألیفات فراوانی بر جای گذاشتند.
امام(رحمة الله) عارفی بود که با رحلتش علم و عرفان بی‌یاور ماند. مشخصۀ بارز و نقطۀ اصلی تمایز امام با رهبران جهان معاصر، صداقت و صراحت ایشان بود. امام از بدو شکل‌گیری نهضت اسلامی همواره با مردم صادقانه حرف می‌زدند و هرگز نمونه‌ای از دوگانگی بین امام و امت نمی‌توان یافت. صداقت امام، محصول تعالی اخلاقی، خودسازی و یگانگی گفتار و عمل ایشان بود.
15. دوری از خودپسندی و خودستایی
یکی از ویژگی‌های امام که دربارۀ آن کم‌تر سخن گفته شده، اجتناب از سخن گفتن دربارۀ خود و تعریف کردن از کارها و اعمال خویش بود.
ایشان در زمینه‌های مختلف علمی و سیاسی و اخلاقی دارای برجستگی‌ها و امتیازات ویژه و ابتکارات عدیده‌ای بود. در مسائل علمی، نوآوری‌ها و ابتکاراتی داشتند که پیش از ایشان کسی مطرح نکرده بود، اما ایشان به جهت روح بزرگی که داشت از صحبت درباره آن‌ها و فخرفروشی به شدت پرهیز می‌کرد و برای آثار و کارهایش اعتباری قایل نبود.
16. احترام به دیگران
یکی از مصادیق مهم اخلاق نیک، اکرام و احترام به دیگران است و امام(رحمة الله) دارای این صفت بودند.
حضرت امام صادق(علیه السلام) احترام به مؤمن را مساوی با احترام به خداوند بیان فرموده است:
مجموعه مقالات برگزیده اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)همایش اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)صفحه 50 «من أتاه أخوه المسلم فأکرمه؛ فإنّما أکرم الله عزّ وجل».
17. مزاح و شوخی امام(رحمة الله)
مکتب تربیتی اسلام در عین حال که مؤمن را جدی، مقتدر و با عزت تربیت می‌کند، ولی ادخال سرور در قلب مؤمن را مستحب دانسته و یکی از مصادیق آن را مزاح و شوخی مطرح نموده است.
بر این اساس رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرماید:
«إنّی لأمزح ولا أقول إلا حقّاً»؛ همانا من با مردم مزاح و شوخی می‌کنم، اما سخنی خلاف حق نمی‌گویم.
حضرت امام(رحمة الله) نیز دارای چنین خوی پسندیده‌ای بود.
18. عبادت
تقیّد ایشان به انجام واجبات در سخت‌ترین شرایط و عمل به مستحبات قابل ملاحظه است.
ایشان به‌راستی عبد خدا بود که با تأسی به اجداد صالح خود و الگو قرار دادن ایشان، توانست جهانی را تحت تأثیر گفتار و کردار خویش قرار دهد. ارادت امام نسبت به معصومین و خصوصاً جد گرامیش، ابا عبدالله(علیه السلام) زبانزد است. ایشان در سوگواری مولایش امام حسین(علیه السلام) مراتب ارادت خویش را به حد کمال می‌رساند.
از جمله برنامه‌های ویژۀ حضرت امام(رحمة الله) در ماه مبارک رمضان، عبادت و تهجد بود. امام عبادت را ابزار رسیدن به عشق الهی می‌دانست و به صراحت بیان می‌کرد که در وادی عشق نباید به عبادت، به چشم وسیله‌ای برای رسیدن به بهشت نگاه کرد.
مجموعه مقالات برگزیده اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)همایش اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)صفحه 51 19. اعتراف به تقصیر
امام با همۀ تفکر بلند، بینش باز و آینده‌نگری هرگز خود را مصون از خطا نمی‌دانست و اگر خطا می‌کرد، بر خطای خود اصرار نداشت و به صراحت آن را بیان می‌کرد و می‌فرمود:
ما هر روزی فهمیدیم که این کلمه‌ای که امروز گفتیم اشتباه بوده و ما قاعده‌اش این است که یک جور دیگر عمل بکنیم، اعلام می‌کنیم که آقا این را ما اشتباه کردیم، باید این جوری بکنیم؛ ما دنبال مصالح اسلام هستیم، نه دنبال پیشرفت حرف خودمان.
20. تبعیض گریزی
تواضع از جمله ویژگی‌های اخلاقی است که امام خمینی به آن زینت یافته بود. ایشان قله‌های کمال و علم و ریاست دین و دنیا را فتح کرد، اما هرگز بزرگی نکرد و کارهای مهمی را که انجام می‌داد، همواره با جمله خداوند چنین کرد و مردم چنان، بیان می‌کرد.
اگرچه تواضع از همۀ انسان‌ها پسندیده است، اما از صاحب‌منصبان پسندیده‌تر است.
رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود:
«أفضل الناس عبداً من تواضع عن رفعة»؛ بهترین مردم کسی است که با موقعیت بلند خود، تواضع کند.
امام(رحمة الله) با موقعیت بلند مرجعیت و رهبری جهان اسلام، همواره تواضع می‌کرد و می‌فرمود:
اگر به من بگویند خدمت‌گزار، بهتر از این است که بگویند رهبر. رهبری مطرح نیست، خدمتگزاری مطرح است. اسلام ما را موظف کرده که
مجموعه مقالات برگزیده اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)همایش اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)صفحه 52 خدمت بکنیم، خدمتگزاری مطرح است.
حضرت امام(رحمة الله) حقیقتاً مصداق وَعِبَادُ الرَّحمنِ الّذِینَ یَمشُونَ عَلَی الأرضِ هَوناً وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الجَاهِلُونَ قَالُوا سَلاَماً بود. او بندۀ خدای رحمان بود که مشی و سلوک و رفتارش بر اساس تواضع و فروتنی استوار بود.
21. شهادت‌طلبی
امام خمینی(رحمة الله) مردی آزاده و شهادت‌طلب بود. همواره در آرزوی شهادت به سر می‌برد. هرگز از دشمن، گرچه یک ابرقدرت وحشی مثل آمریکا باشد، نمی‌ترسید. او می‌دانست که شهادت، رستگاری بزرگ است. از این رو، همواره انتظار آن را می‌کشید و می‌فرمود:
من از خدا می‌خواهم تا در برابر ملتم به شهادت برسم و در کنار آن‌ها کشته شوم.
خداوندا! این دفتر و کتاب شهادت را همچنان به روی مشتاقان باز و ما را هم از وصول به آن محروم مکن.
22. اسلام‌خواهی
تمام مقصد و مقصود امام خمینی(رحمة الله) اجرای اسلام بود و بس و معیار حرکت‌های ایشان نیز چیزی جز اسلام نبود و عمر شریف خود را هم صرف آن نمود. ایشان هستی خود را وقف اسلام کرده بود و همه چیز خود را برای اسلام فدا می‌کرد و جان عزیز خود را برای آن در طبق اخلاص گذارده بود و می‌فرمود:
دفاع از اسلام و حزب الله، اصل خدشه‌ناپذیر، سیاست جمهوری اسلامی است.
و همچنین می‌فرمود:
مجموعه مقالات برگزیده اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)همایش اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)صفحه 53 این مردم اسلام را می‌خواهند، اگر پایتان را از اسلام کنار بگذارید، این طلبه‌ای که این‌جا نشسته با کمال قوا با شما مخالفت می‌کند. همۀ ملت اسلام هم اسلام را می‌خواهند.
امام خمینی معتقد بودند:
قانون اسلام در تمدن جهان، پیش‌قدم همۀ قانون‌هاست، با عملی شدن آن، مدینۀ فاضله تشکیل می‌شود.
23. صبر و بردباری
امام(رحمة الله) مظهر صبر و بردباری بودند. کوه مشکلات در دریای دل ایشان، حتی کوچک‌ترین موجی ایجاد نمی‌کرد و سختی‌ها در عزم استوار آن مرد بزرگ خللی به وجود نمی‌آورد. امیرالمؤمنین(علیه السلام) می‌فرمود:
«الصبر صبران، صبر علی ما تکره وصبر ممّا تحبّ»؛ صبر دو گونه است، صبر بر آنچه از آن ناخشنودی و صبر بر آنچه آن را دوست می‌داری.
امام(رحمة الله) خود را به هر دو قسم صبر مزین نموده بودند. ایشان بر آنچه ناگوار بود، صبر می‌کردند؛ بر زندان، بر تبعید و شرایط دشوار زندگی، بر جاهلیت جاهلان و حماقت احمقان، بر از دست دادن پدر و مادر بزرگوارش و از دست دادن فرزند و شهادت شهدای محراب که همه از عزیزان ایشان بودند.
به‌راستی قلب امام خمینی(رحمة الله) از فولاد محکم‌تر بود، وگرنه در فاجعه‌های سنگین پی‌در‌پی دوام نمی‌آورد. امام(رحمة الله) به کسانی که می‌خواستند به ایشان دلداری دهند، دلداری می‌دادند و به کسانی که گرفتار مصیبت و سختی می‌شدند، با ظرافت خاص خود، روحیۀ صبر و مقاومت می‌دمیدند.
مجموعه مقالات برگزیده اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)همایش اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)صفحه 54 24. زهد و وارستگی
حضرت امام(رحمة الله) انسان کاملی بود که روح الهی خویش را به حقیقت وارستگی و زهد آراسته بود، که از بهترین استعدادها و زمینه‌های مناسب برای رسیدن به انواع مظاهر دنیا برخوردار بود، ولی هیچ‌گاه به دنبال دنیا نرفت و از آن گریزان و روی‌گردان بود، به همین دلیل و به مشیت خداوند، دنیا در تمام مظاهر گوناگونش به ایشان روی آورد و آن بزرگ‌مرد به محبوبیت، شهرت، قدرت و امکانات دنیا دست یافت. امام خمینی همۀ آنچه را، که در راستای وارستگی و خلوص و خدمت به دین خدا و بندگان او به دست آورده بود، فقط و فقط در راه خدا صرف کرده و هرگز هیچ‌گونه اثری از کم‌ترین دلبستگی به ریز و درشت و خرد و کلان دنیوی در ایشان مشاهده نشد.
حضرت امیرالمؤمنین(علیه السلام) در وصف متقین، جمله‌ای بیان کرده‌اند که بیانگر حقیقت زهد است و ریشۀ اعتقادی و روحی در اولیای الهی دارد:
«عظم الخالق فی أنفسهم فصغر ما دونه فی أعینهم»؛ خالق هستی در جان‌های آنان عظیم است و در نتیجه غیر خدا هم در چشم آنان حقیر.
حقیقت الله اکبر در روح و جان حضرت امام راحل(رحمة الله) تجلی پیدا کرده بود و عظمت خالق قلب ایشان را فراگرفته بود و در نتیجه هر آنچه از حیطۀ رضای خداوند خارج بود، برای مرد الهی حقیر بود.
امام خمینی(رحمة الله) در آئینۀ اندیشه‌ها
آیت الله خامنه‌ای
امام(رحمة الله) آن روح‌الله بود که با عصا و ید بیضای موسوی و بیان و فرقان مصطفوی به نجات مظلومان کمر بست، فرعون‌های زمان را لرزاند و دل
مجموعه مقالات برگزیده اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)همایش اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)صفحه 55 مستضعفان را به نور امید روشن ساخت.
آیت الله شهید محمدباقر صدر
ذوب شوید در خمینی، همان‌گونه که او در اسلام ذوب شده است.
آیت الله امینی
خمینی ذخیرۀ خداوند برای شیعه است.
آیت الله شهید دستغیب
کسی که از خمینی اطاعت کند، از خداوند اطاعت کرده است.
آیت الله شهید مرتضی مطهری
آن سفر کرده که صد قافله دل همره اوست، نام او، روح گرم و پرخروش او، اراده و عزم آهنین او، که زبانزد خاص و عام است، یعنی جان جانان، قهرمان قهرمانان، نور چشم و عزیز روح ملت ایران، استاد عالی‌قدر و بزرگوار، حضرت آیت الله خمینی(رحمة الله) حسنه‌ای است که خداوند به قرن و روزگار ما عنایت فرموده است.
چه بگویم از کسی که صحبت او همۀ وجودم را به لرزه در می‌آورد. خیلی کم می‌شود که تمام تجسم خواست یک ملت در وجود یک مرد خلاصه شده باشد.
آیت الله شاه آبادی
روح الله واقعاً روح الله بود.
آموندار روبن پونته (خبرنگار آرژانتین)
این‌که یک مرد افسانه‌ای از ایران ظهور می‌کند، جای تعجب نیست؛ چون حضرت محمد(صلی الله علیه و آله و سلم) پیامبر اسلام، پیش‌بینی کرده بود که ایران سرزمین احیاگران بزرگ اسلام خواهد بود.
مجموعه مقالات برگزیده اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)همایش اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)صفحه 56 کاتولیک‌های بوسنی هرزگوین
امام خمینی(رحمة الله) مانند یک مرد مقدس است و خیلی تیزبین و زیرک می‌باشد.
پروفسور ساویت بیک (رئیس دانشکدۀ ملی علوم و صنایع قرقیزستان)
تعالیم او (امام خمینی(رحمة الله)) ربایندۀ دل‌هاست.
هفته‌نامۀ ابزرود (چاپ لندن)
امام خمینی(رحمة الله) مردی همپای پیامبران کهن است که دنیا را به پیروی از اصول دینی دعوت کرد. پیام وی برای مردم جهان خلوص عقیده و پیروی از سادگی، در مقابل پیچیدگی و آلودگی‌های غرب بود، و این رمز موفقیت وی و احساس افتخار پیروان او است.
پروفسور المیرا (عضو هیأت تحقیقات زنان آذربایجان)
هرجا که تمایلی به حق باشد، نام امام خمینی در آن‌جا نیز هست و تفکر ایشان الگوی حق‌طلبی در سراسر جهان است.
ابراهیم بابا نگیه داد (رئیس جمهور نیجریه)
امام خمینی(رحمة الله) سمبل صلح و رهبری بزرگ برای اسلام بود.
روزنامۀ دالبگلات (چاپ نروژ)
امام خمینی(رحمة الله) شخصی بود استوار و در سختی‌ها به آرامی تصمیم می‌گرفت؛ سخن وی قانون و قانون وی قرآن بود.
استاد جمعه علی خان (معاون وزیر فرهنگ قرقیزستان)
امام خمینی(رحمة الله)، ستارۀ درخشان فرهنگ دینی بود.
اسقف کاپوچی
امام پدر مستضعفان جهان بود و از دست دادن ایشان غم بزرگی برای محرومان دنیا است.
مجموعه مقالات برگزیده اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)همایش اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)صفحه 57 عباده حسین (عضو مجلس ملی پاکستان)
امام خمینی(رحمة الله) در طول حیات خود، ایمان و تقوا را زنده کرد و با اقدامات خود علیه دشمنان اسلام، به جهان سوم نیرو و توان بخشید.
آیت الله محمد یزدی
افسوس که نه تنها تاریخ، بلکه جهان ماده توان روشن کردن زوایای روح و جان مردان آسمانی را ندارد و قالب‌های کلمات و جملات و حتی ابعاد حرکات عملی، در حدود ظرفیت خودشان می‌توانند مفاهیمی را در حد محدود، به دیگران منتقل کنند و اصولاً دریافت عظمت روحی مردان خدا و به خصوص روح خدا، با استفاده از ابزارهای متعارف برای این نقل و انتقال‌ها تنها یک برداشت و ادراک و تصویر از آن چیزی است که در عالم تصویر و جهان ادراک ما، با وجود تصویری می‌تواند باشد، نه با حقیقت و عینیت.
آیت الله محمدهادی معرفت
ایشان در مسأله رهبری جهان اسلام سه ویژگی را دارا بودند: قاطعیت، صلابت، و دیگری نفوذپذیری؛ یعنی آماده کردن افراد برای پذیرش: این از ویژگی‌های شخص ایشان بود.
حجت الاسلام والمسلمین محمدعلی انصاری
بنده یکی از کسانی بودم که در صحنه‌های مختلف در کنار امام(رحمة الله) بودم. وقتی به هر بهانه و دلیلی، فردی در کنار ایشان قرار می‌گرفت و از خصوصیات اخلاقی و اجتماعی امام سخن می‌گفت، آثار خشم و نگرانی و نارضایتی در چهرۀ آن حکیم فرزانه ظاهر می‌گردید و حتی در برخی از
مجموعه مقالات برگزیده اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)همایش اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)صفحه 58 مواقع سخن آن شخص را قطع می‌کرد و می‌فرمود: از من ستایش نکن.
آیت الله محمدحسن قدیری
نیازی به توصیف بزرگ‌مردی نیست که نه تنها دوست، بلکه دشمن به عظمت او معترف است. آنچه خوبان همه دارند، او تنها داشت. او اعلم و افقه و ازهد و اشجع و اورع زمان و به حق وارث جدش علی(علیه السلام) بود. او از اولیای خداوند و پیوسته متوجه به خدا و منصرف از غیر خدا بود و همه‌چیز را از خدا می‌دانست و باور کرده بود و از همه‌چیز در راه خدا می‌گذشت. در علم چون چشمۀ پرفیضی می‌جوشید و چون به بحری مواج می‌خروشید.
در عدالت حتی حرکات دست و قیام و قعود و نظر‌های او مقیاس و میزان بود. هرکس به قدر فایده‌اش برای اسلام، نزد او احترام داشت. برای صرف درهمی نا‌به‌جا برمی‌آشفت و اگر موردی را مصرف دینارها می‌دید، در سخت‌ترین حالات عطا می‌کرد. در شجاعت تکیه‌گاه مبارزان و در تقوی و ورع، تالی معصومین بود. او عارف بالله و قائم لله و مجاهد فی سبیل الله بود. او برای اسلام و مسلمین آبرو بود. او عزیز و برای همه، عزت بود و یاد او هرگز از دل‌ها نخواهد رفت.
روبین وود زورث (خبرنگار آمریکایی)
روبین وود زورث کاریس، در تشریح جریان ملاقات خود با امام(رحمة الله) در جماران می‌نویسد:
زمانی که امام خمینی(رحمة الله) از در وارد می‌شد، احساس می‌کردم که از لابه لای آن گردبادی از نیروی معنوی وزیدن گرفت؛ گویا در ورای آن عبای قهوه‌ای، عمامه مشکی و ریش سفید، روح زندگی جریان داشت، به‌طوری که همۀ بینندگان را محو تماشای خود کرد. در آن هنگام حس کردم که با حضور او
مجموعه مقالات برگزیده اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)همایش اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)صفحه 59 همۀ ما کوچک شده‌ایم و گویا در سالن کسی جز او باقی نمانده است.
آری، او بارقه‌ای از نور بود که در قلب و روح همۀ حضار رسوخ کرده بود. او تمام معیارهایی را که گمان می‌کردم می‌توانند مرا در تعریف و ارزیابی شخصیت و مقامش یاری کنند، در هم شکست. او با حضور خود آن‌قدر در ما تأثیر گذارد که احساس کردم تمام روح و جسم مرا فرا گرفته است.
... زمانی که او بر روی صندلی خود نشست، احساس کردم که نیرویی از وجودش ساطع می‌شود؛ نیرویی بسان یک گردباد که اگر با دقت نگاه می‌کردی، درمی‌یافتی که نوعی آرامش مطلق در درون آن نهفته است؛ چراکه [امام] خمینی بسیار جدی، استوار و مسلط بود.
در عین حال او را چنان آرام می‌یافتی که گویی نیرویی ثابت و استوار در درون او جریان دارد و البته این نیرو همان چیزی است که رژیم سابق ایران را یکباره برچید، حال آیا چنین شخصیتی می‌تواند یک فرد عادی باشد؟... من تاکنون هیچ‌یک از مردان بزرگ را برتر از این مرد و یا نظیر او ندیده‌ام.
.... کم‌ترین چیزی که می‌توانم بگویم این است که گویا او یکی از انبیای گذشته است و یا این‌که او موسای اسلام است و آمده تا فرعون کافر را از سرزمین خود براند.
آثار و برکات وجودی امام خمینی(رحمة الله)
امام خمینی(رحمة الله) درس آزادگی را در علم و عمل به همۀ مردم دنیا آموخت. آزادگی به معنای جوان‌مردی، وارستگی و آزاد بودن از تعلقات اسارت‌بار زندگی است.
انسان با این صفت، از امکانات، راحتی‌ها و لذایذ زندگی می‌گذرد و در راه ارزش‌های الهی از خطر، استقبال می‌کند، در حالی که تا زمانی که از گرایش‌ها و
مجموعه مقالات برگزیده اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)همایش اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)صفحه 60 تعلقات مادی آزاد نگردد، صدور کارهای بزرگ از او محال خواهد بود.
زمانی که علما و روحانیت اسلام با حجم گسترده‌ای از تهدیدهای خطرناک شاه رو‌به‌رو بودند، در راه خدا قدم برداشت و زندان و تبعید پانزده‌ساله و هر خطر احتمالی دیگر را به جان خرید.
زمانی که مردم، آزادگی را در سیمای امام مشاهده کردند و حرکت‌های فداکارانۀ ایشان را دیدند که چگونه در برابر دشمن قد علم کرد و در سینۀ دشمن رفت و بدون ترس از مرگ پانزده سال دوری از وطن را تحمل نمود و در شهادت فرزند بزرگوارش، آیت الله سید مصطفی، صبر کرد، فهمیدند که او شیعۀ علی و حسن و حسین و فاطمه(علیهم السلام) و رهرو کربلا است و درس آزادگی را از او یاد گرفتند و همه پذیرفتند که امام خمینی(رحمة الله) مدرّس آزادگی است و این آزادگی بود که استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی را پدید آورد و راه حرکت را برای همۀ مبارزان توحید فراهم آورد.
احیای انسانیت
انقلاب امام خمینی(رحمة الله)، انفجار نور بود و به عالم تشیع و جهان اسلام خلاصه نگردید. انقلاب امام، انقلابی جهان‌شمول بود که همۀ جهانیان را متحول کرد. ابعاد روحی امام هر انسان حقیقت‌جویی را تحت تأثیر قرار می‌داد و او را به حقیقت خویش فرا می‌خواند.
می‌توان گفت انقلاب امام خمینی(رحمة الله) رستاخیز انسانیت بود و یک بار دیگر در عصر تاریکی‌ها، غربت ارزش‌ها و بی‌رنگی انسانیت، ندای فطرت را بلند کرد و مردم را به «خود» اصلی‌شان فرا خواند و بارقه‌هایی از انسانیت را در غفلتکدۀ جاهلیت جهان و واژ‌گونی ارزش‌ها، به خانۀ جان افراد مستعد وارد کرد. از همین رو است که بسیاری از صاحب‌نظران می‌گویند: انقلاب امام(رحمة الله) برای همۀ انسانیت بود و رحلت امام ضایعه‌ای برای همۀ بشریت محسوب گردید؛ زیرا این انقلاب همۀ انسان‌ها را با بینش، مکتب و جهان‌بینی‌های مختلف تحت تأثیر قرار داد.
مجموعه مقالات برگزیده اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)همایش اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)صفحه 61 برگرداندن مردم به خود اصلی
مردم دنیا در اثر دور شدن از دین خدا و دین‌زدایی مستکبرین و... از حقیقت انسانی خود فاصله گرفتند و خود را گم کردند و در بوتۀ فراموشی گذاردند. عمری از انسان گذشت که خود را گم کرد، اما به دنبال پیدا کردن خویش نبود.
کار مهم امام(رحمة الله) این بود که زمینه‌ها را گشود و «خود» اصیل مردم را به آن‌ها داد و «خود» کاذبشان را که شیطان و دنیامداران برای آن‌ها ساخته بودند، شکست. او «من» اصیل مردم را پیدا کرد و به دست آنان داد. انسان چیزی مهم‌تر از «خود» ندارد و ضرری بزرگ‌تر از گم‌شدگی خویش نخواهد داشت و البته سودی هم بزرگ‌تر از یافتن خود برای او تصور نمی‌شود و امام این خدمت بزرگ را در عصر جاهلیت قرن بیستم و بیگانگی جهان غرب از اصول انسانی، به انسانیت ارائه نمود.
تفسیر نوین زندگی
تا قبل از انقلاب اسلامی، زندگی در جهان، اعم از شرق و غرب، مستکبر و دست‌نشانده، شکل تکراری و خسته‌کنندۀ مادی داشت و هر روز که می‌گذشت به سوی بدتر شدن و ضایع شدن کرامت انسان پیش می‌رفت و بدتر این‌که، این‌گونه زندگی را مردم دنیا پذیرفته بودند و اکثر آن‌ها چنین تفسیری از زندگی را ایده‌آل تلقی می‌کردند.
اما با ظهور امام خمینی(رحمة الله) در صحنۀ جهانی تفسیر دیگری نیز مطرح شد؛ تفسیری نوین از زندگی که تفاوت‌های اساسی با زندگی خسته کننده و تکراری آن دوران داشت.
تفسیر آن‌ها از زندگی، رفاه، راحتی، امکانات، شغل، لذت‌های مادی و... بود و اگر کسی می‌توانست به ریاست هم دست یابد، به زندگی ایده‌آلی که متفکرین غربی و شرقی و روشنفکران دنیا برای آن‌ها ترسیم کرده بودند، رسیده بود.
اما امام خمینی(رحمة الله) تفسیری جدید از انسان و زندگی ترسیم کرد؛ معیارهای زندگی
مجموعه مقالات برگزیده اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)همایش اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)صفحه 62 مطلوب را به گونه‌ای دیگر ارائه داد و علاوه بر تأمین منطقی و معتدل نیازهای مادی، مسائل مهمی همچون اسلام‌گرایی، عشق به خدا، ایثارگری، شهادت‌طلبی، مبارزه با ظلم و استکبار، حماسه و شور دینی، حرمت دادن به زن، آزادی منطقی و الهی، سیلی زدن به امریکا، احیای دین خدا با همۀ ارزش‌ها و ابعادی که دارد و... را مطرح کرد و افق‌‌های تازه‌ای در برابر چشمان جهانیان گشود.
معرفی اسلام اصیل به جهانیان
امام خمینی(رحمة الله) مرجعی بزرگ و اسلام‌شناسی عظیم با بینش باز و فکری روشن بود. او اسلام را با ذره ذرۀ وجود خویش درک کرده و آن را به خوبی می‌شناخت. برداشت او از اسلام، برداشتی منطبق با معیارهای اسلامی بود و هیچ گرایش خاص جناحی، سیاسی، مالی، مقامی و... در فهم دینی او اثر نداشت.
اسلام مطرح شده در جوامع اسلامی، اسلام ناب محمدی(صلی الله علیه و آله و سلم) نبود. اسلام آن‌ها، اسلامی ساکت، منزوی و به دور از شور و حماسه و مبارزه با دشمن و ولایت و حب و بغض دینی بود؛ گرد خرافات، انحرافات و تفسیرهای باطل بر آن نشسته بود و بسیاری تصور می‌کردند که اسلام پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) همین است.
با معرفی اسلام اصیل و تجدید حیات آن، مسلمانان به دین خود علاقه‌مند شدند و مباهات کردند و موجی از اسلام‌خواهی در جهان به‌ویژه عالم اسلام آغاز گردید. تحقیقات جدیدی پیرامون اسلام آغاز شد و جهان شاهد یک خیزش دینی و رستاخیز اسلامی گردید، به‌گونه‌ای که ترکیه که همۀ اصالت‌های دینی خود را باخته بود، صدای اسلام‌خواهی خود را بلند کرد و هیأت‌های زیادی برای آشنایی با اسلام و امام خمینی(رحمة الله) به ایران سفر کردند و مسلمان شدند.
شکست فرهنگ شرق و غرب
قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، دو فرهنگ در سطح جهان مطرح بود؛ فرهنگ غرب و فرهنگ کمونیستی شرق. با مطرح شدن فرهنگ استوار الهی و همسو با فطرت اسلامی
مجموعه مقالات برگزیده اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)همایش اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)صفحه 63 که امام خمینی(رحمة الله) منادی آن بود، فرهنگ‌های دیگر که از نواقص فراوانی برخوردار بودند، رنگ باختند. فرهنگ ضد خدایی مارکسیست که مرکز آن شوروی سابق بود، توان ادامۀ حیات در کنار فرهنگ اسلامی را از دست داد و طولی نکشید که صدای شکسته شدن ستون فقراتش به گوش جهانیان رسید و از صحنۀ روزگار محو شد.
تعالیم امام(رحمة الله) و تبیین ایشان از فرهنگ غرب، چشم و گوش جهانیان را به واقعیت‌ها گشود و به طور طبیعی اعتبار فرهنگی غرب از میان رفت، آن‌گونه که امروز بی‌اعتبارترین فرهنگ، فرهنگ غربی است و معتبرترین فرهنگ، فرهنگ اصیل و ریشه‌دار اسلامی که امام(رحمة الله) آن را تبیین کرد، می‌باشد.
پیشنهادات
تفکر و اندیشه‌های امام(رحمة الله) در همۀ ابواب اسلام که دین و دنیای جامعه را تأمین می‌کند، باید به همة سرزمین‌ها، فرهنگ‌ها و دل‌ها صادر شود. بسط و احیای تفکر امام(رحمة الله) برای هر کسی که این وظیفه را بشناسد یک وظیفة دینی است. در این راه باید از تمامی امکانات استفاده شود و سخنان و سیره و سیمای امام به بهترین شکل و زیباترین و هنرمندانه‌ترین سلوب به مسلمانان و به‌ویژه جوانان کشور‌های اسلامی تعلیم و تفهیم گردد.
خانواده‌ها، باید اندیشه‌های امام(رحمة الله) را به فرزندانشان تعلیم دهند؛ چراکه بزرگ‌ترین دغدغه، انقطاع نسل جدید از افکار ناب امام خمینی(رحمة الله) است.
دولت اسلامی باید افکار امام خمینی(رحمة الله) را در تمامی سطح‌ها، از ابتدایی تا دکترا به‌طور کامل و جامع به فرزندان این کشور تعلیم دهد و در صورت نیاز برخی از بخش‌های آن را جزء دروس تخصصی رتبه‌های علوم کند؛ چراکه همة ما بر سر سفره‌ای نشسته‌ایم که مجاهدت‌های بی‌بدیل امام راحل است.
ملت و دولت باید اندیشه‌های امام(رحمة الله) را معیار سنجش و مبنای حرکت‌های خود در همة زوایای زندگی فردی و اجتماعی قرار دهند و اسلام‌شناسان بیگانه از امام(رحمة الله) به محققین، دانشمندان و روحانیون همسو با امام(رحمة الله) تمسک جویند.
مجموعه مقالات برگزیده اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)همایش اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)صفحه 64
کتاب‌نامه
قرآن کریم.
1. امام خمینی(رحمة الله) در چشم‌انداز یاران، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، 1378.
2. امام، اخلاق، سیاست، حسن اسلامی، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، 1381.
3. انسان شناسی، یحیی کبیر، مطبوعات دینی، قم، 1384.
4. بحارالانوار، محمدباقر مجلسی، دارالاحیاء التراث العربی، بیروت، 1403 ق.
5. برداشت‌هایی از سیره امام خمینی(رحمة الله)، غلامعلی رجایی، عروج، تهران، 1377.
6. تحف العقول، حسن به شعبه حرانی، اسلامیه، تهران، 1400 ق.
7. خاطرات عباس خاتم یزدی، عباس خاتم یزدی، مرکز اسناد رسمی، تهران، 1381.
8. خمینی روح الله، علی قادری، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، 1378.
9. در سایه آفتاب، محمدحسن رحیمیان، پاسدار اسلام، قم، 1373.
10. دلیل آفتاب، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، قم، 1376.
11. دیوان امام، امام خمینی، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، 1384.
12. زیباترین تجربه من، روبین وود زورث کاریس، مترجم خدیجه مصطفوی، مشهد، 1376.
13. سرگذشت‌های ویژه از زندگی امام خمینی(رحمة الله)، مصطفی زمانی وجدانی، پیام آزادی، تهران، 1362.
14. سیمای امام خمینی(رحمة الله)، محمدرضا اکبری، عترت، تهران، 1378.
15.
مجموعه مقالات برگزیده اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)همایش اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)صفحه 65 مصباح الهدایة الی الخلافة والولایة، امام خمینی، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، 1384.
16. صحیفه امام، امام خمینی، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، 1385.
17. صحیفه دل، حمید بصیرت‌منش، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، 1377.
18. عبد صالح، محمدعلی جدیدی، طاووس بهشت، قم، 1379.
19. فرازهای فروزان، غلامرضا گلی زواره، حضور، 1379.
20. فرهنگ معین، محمد معین، زرین، تهران، 1382.
21. کتاب‌شناسی موضوعی امام خمینی(رحمة الله)، محمدرضا نادرپور، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، قم، 1379.
22. نهج البلاغه، علی نقی فیض الاسلام، 1365.
23. یک‌صد سخن، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، مشهد، آستان قدس رضوی، 1378.
مجموعه مقالات برگزیده اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)همایش اندیشه های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی (س)صفحه 66